Epilepsi Hastalarının Araç Kullanımı ve Hukuki Sorumluluğu

Giriş

Bu yazımız, epilepsi tanısı konmuş bireylerin Türkiye'de araç kullanma ehliyetine sahip olup olamayacakları ve bu süreçte karşılaştıkları hukuki sorumluluk rejimini kapsamlı bir şekilde ele almaktadır. Konu, bir yanda bireylerin seyahat özgürlüğü ve toplumsal yaşama tam katılım hakkı gibi temel hakları ile diğer yanda karayolu trafiğindeki tüm paydaşların can ve mal güvenliğinin sağlanması yönündeki kamusal zorunluluk arasında hassas bir denge kurma ihtiyacından doğmaktadır (Anayasa Mahkemesi Kararı, 2016). Epilepsi nöbetlerinin ani ve beklenmedik doğası, sürüş güvenliği açısından potansiyel bir risk oluşturmakta, bu da devletin düzenleyici ve denetleyici bir rol üstlenmesini kaçınılmaz kılmaktadır (Medova Hastanesi, t.y.).

Bu inceleme, iki temel soruyu yanıtlamayı hedeflemektedir: 1) Epilepsi hastası bir birey, Türk mevzuatına göre hangi şartlar altında sürücü belgesi alabilir? 2) Sürüş esnasında geçirilen bir epilepsi nöbeti sonucu meydana gelen trafik kazasında, sürücünün hukuki sorumluluğu nasıl şekillenir? Bu çalışma, temel olarak "Sürücü Adayları ve Sürücülerde Aranacak Sağlık Şartları ile Muayenelerine Dair Yönetmelik" (bundan sonra "Sürücü Sağlık Yönetmeliği" olarak anılacaktır) başta olmak üzere, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (TBK), 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK), 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu (KTK) ve ilgili sigorta mevzuatı (Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları) hükümlerine dayanmaktadır.

Epilepsi ve Sürücü Belgesi Mevzuatının İncelenmesi

Yasal Çerçevenin Evrimi: Yasaktan Şartlı İzne Geçiş

Türkiye'de epilepsi hastalarının sürücü belgesi almasına ilişkin yasal düzenlemeler önemli bir evrim geçirmiştir. Geçmişte, epilepsi tanısı konulması, sürücü belgesi almak için mutlak bir engel teşkil etmekteydi ve bu durum hastaların toplumsal hayattan dışlanmış hissetmelerine neden olmaktaydı ("Türk Hukukuna Göre Epilepsi Hastalarının Hakları", 2015; Minval Hukuk, t.y.). Ancak, özellikle 2016 ve 2021 yıllarında Sürücü Sağlık Yönetmeliği’nde yapılan değişikliklerle bu kategorik yasak kaldırılmış ve belirli tıbbi koşulları sağlayan hastalara sürücü belgesi alma imkânı tanınmıştır (Anadolu Ajansı, 2021; Akan, 2022). Bu dönüşüm, mevzuatın tıbbi gelişmeleri, bireysel tedavi başarılarını ve temel hakları daha fazla gözeten dinamik bir yapıya kavuştuğunu göstermektedir.

Ehliyet Alabilmenin Altın Kuralları: Sürücü Sağlık Yönetmeliği Analizi

Güncel yönetmelik, ehliyet alabilme koşullarını hastanın geçirdiği nöbetin türüne, sıklığına ve tedavi durumuna göre detaylı bir şekilde belirlemektedir.

Genel Kural ve İlaç Kullanımı

30 Eylül 2021 tarihli yönetmelik değişikliği ile getirilen en önemli yeniliklerden biri, antiepileptik ilaç kullanımının artık mutlak bir engel olmaktan çıkarılmasıdır (Anadolu Ajansı, 2021). Önceki düzenlemelerde genellikle "ilaçsız" olma şartı aranırken (Olgun Hukuk Bürosu, t.y.), yeni düzenleme ile temel kriter, belirli bir süre boyunca nöbet geçirmemiş olmaktır. Özellikle "şuur kaybının olduğu veya olmadığı, uyarılmış veya uyarılmamış epilepsi nöbeti geçiren hastalar" için "en fazla iki antiepileptik ilaç kullanır halde iken nöbet geçirmeme" şartının getirilmesi, tedavisini aksatmadan nöbetlerini kontrol altında tutabilen hastalar için büyük bir kazanım olmuştur (Sürücü Sağlık Yönetmeliği, 2021).

Şuur Kayıplı veya Uyarılmamış Nöbet Geçirenler

Yönetmeliğin en güncel haline göre, şuur kaybının yaşandığı veya yaşanmadığı, uyarılmış veya uyarılmamış her türlü epilepsi nöbeti geçiren hastaların ehliyet alabilmesi için; altı aylık periyotlarla nöroloji muayenesi yaptırdıklarını ve üç yıl boyunca, ilaçsız veya en fazla iki antiepileptik ilaç kullanırken nöbet geçirmediklerini belgelemeleri gerekmektedir. Bu şartları sağlayan hastaların durumu, Nöroloji Sağlık Kurulu tarafından değerlendirilir (Sürücü Sağlık Yönetmeliği, 2021). Önceki yönetmeliklerde bu sürenin 5 yıl olarak belirtildiği, ancak 2021 değişikliği ile 3 yıla indirildiği unutulmamalıdır (Kılınç Hukuk & Danışmanlık, t.y.; Türk Nöroloji Derneği, t.y.).

İlk veya Tek Uyarılmamış Nöbet

Hayatında ilk kez veya tek bir uyarılmamış (provoke edilmemiş) nöbet geçiren kişiler için daha esnek bir düzenleme mevcuttur. Bu kişilerin, altı aylık periyotlarla nöroloji muayenesi yaptırdıklarını ve iki yıl boyunca nöbet geçirmediklerini ve bu süreçte antiepileptik ilaç kullanmadıklarını belgelemeleri halinde durumları Nöroloji Sağlık Kurulu'nda değerlendirilebilir (Türk Epilepsi ile Savaş Derneği, "Ehliyet Yönetmeliği Değişti", t.y.).

Diğer Nöbet Türleri

Yönetmelik, belirli özel durumlar için de ayrı değerlendirme kriterleri sunmaktadır. Örneğin, direksiyon başında tekrarlama olasılığı olmayan, fark edilebilir bir uyarıcı nedeniyle uyarılmış nöbet geçiren bir kişiye, nöroloji uzmanının bu durumun tekrarlanmayacağına dair kanaat getirmesi halinde sürücü belgesi verilebilir. Benzer şekilde, sadece uykuda nöbet geçiren veya bilinci ve hareket yetisini etkilemeyen nöbetleri olan kişiler için de belirli nöbetsizlik sürelerini ve kontrol şartlarını sağladıktan sonra kurul değerlendirmesi imkânı bulunmaktadır (Türk Epilepsi ile Savaş Derneği, "Epilepsi ve Trafik", t.y.).

Prosedür ve Yetkili Kurul: Nöroloji Sağlık Kurulu

Epilepsi hastalarının sürücü belgesi alıp alamayacağına dair nihai kararı verecek olan yetkili merci, tek bir hekim değil, Nöroloji Sağlık Kurulu'dur. Bu kurul, kararını verirken sadece hastanın beyanına veya nöbetsizlik süresine değil, aynı zamanda ayrıntılı nörolojik inceleme, EEG ve nörogörüntüleme gibi objektif tıbbi tetkiklerin sonuçlarına dayanır (Gül, 2010; Türk Epilepsi ile Savaş Derneği, "Epilepsi ve Trafik", t.y.).

Kısıtlamalar ve Yükümlülükler

Yönetmelik şartlarını sağlayarak ehliyet alan epilepsi hastaları için bazı önemli kısıtlamalar ve yükümlülükler bulunmaktadır:

• Ehliyet Sınıfı: Bu kişiler, yalnızca M, A1, A2, A, B1, B, BE ve F sınıflarını kapsayan 1. grup sürücü belgelerini alabilirler.

• Kullanılamayacak Araçlar: Epilepsi tanısı ile ehliyet alanlar, hiçbir surette ambulans, resmi veya ticari araç kullanamazlar (Türk Tabipleri Birliği, 2017).

• Bildirim Yükümlülüğü: Sağlık kuruluşları, epilepsi tanısı koydukları ve araç kullanmalarında sakınca bulunan kişiler hakkındaki bu durumu, ilgili emniyet birimlerine bildirmekle yükümlüdür (Anayasa Mahkemesi Kararı, 2016; "Türk Hukukuna Göre Epilepsi Hastalarının Hakları", 2015).

Tablo 1: Epilepsi Hastaları İçin Sürücü Belgesi Alma Koşulları

Nöbet Durumu/Türü	Gerekli Nöbetsiz Süre	İlaç Kullanım Şartı	Değerlendirme Mercii
Şuur Kayıplı/Kayısız, Uyarılmış/Uyarılmamış Nöbet	3 Yıl	İlaçsız VEYA en fazla 2 antiepileptik ilaçla	Nöroloji Sağlık Kurulu
İlk veya Tek Uyarılmamış Nöbet	2 Yıl	İlaçsız	Nöroloji Sağlık Kurulu
Tedavi Edici Epilepsi Cerrahisi Geçirenler	3 Yıl	İlaçsız VEYA en fazla 2 antiepileptik ilaçla	Nöroloji Sağlık Kurulu
Sadece Uykuda veya Bilinci Etkilemeyen Nöbetler	3-5 Yıl (Yönetmeliğe göre)	Genellikle ilaçsız	Nöroloji Sağlık Kurulu
Tekrarlama Olasılığı Olmayan Uyarılmış Nöbet	-	-	Nöroloji Uzmanı Kanaati

Kaza Anı: Hukuki Sorumluluğun Katmanları

Sürüş esnasında geçirilen bir epilepsi nöbeti sonucu meydana gelen kaza, hukuki sorumluluğun belirlenmesinde karmaşık ve çok katmanlı bir tablo ortaya çıkarır. Sorumluluk, halk arasında yaygın olarak bilinen "kusur" kavramından çok daha geniş bir çerçevede değerlendirilir.

Kusur Sorumluluğunun Temeli: "Ayırt Etme Gücü"

Türk hukuk sisteminde bir kişinin fiillerinden sorumlu tutulabilmesinin temel şartı, o fiili işlediği anda "ayırt etme gücüne" (temyiz kudretine) sahip olmasıdır. Ayırt etme gücü, kişinin eyleminin anlam ve sonuçlarını idrak edebilme, akla uygun biçimde davranabilme yeteneğidir (Yıldırım, 2011). Epilepsi nöbeti, bilinç kaybı veya iradi hareket kontrolünün yitirilmesi gibi sonuçları nedeniyle, bu yeteneği geçici olarak ortadan kaldıran bir durum olarak kabul edilir (Akan, 2022). Dolayısıyla, nöbet anında araç kontrolünü kaybederek kazaya neden olan bir sürücünün, o an için ayırt etme gücü bulunmadığından, hukuken "kusurlu" sayılması mümkün değildir (Medova Hastanesi, t.y.). Bu durum, kişinin haksız fiil sorumluluğunun kural olarak doğmayacağı anlamına gelir.

Kusursuz Sorumluluk Halleri

"Kusurlu değilim, o halde sorumlu da değilim" düşüncesi, trafik kazaları hukuku açısından yanıltıcıdır. Hukuk sistemi, belirli durumlarda kişileri kusurları olmasa dahi sorumlu tutar.

Karayolları Trafik Kanunu ve "Tehlike Sorumluluğu" (KTK m. 85)

2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu, bir motorlu aracın işletilmesini, doğası gereği tehlike arz eden bir faaliyet olarak kabul eder. Bu nedenle, kanun, araç işletenini (genellikle ruhsat sahibi), aracın işletilmesinden kaynaklanan zararlardan, kendi kusuru olmasa dahi sorumlu tutar. Bu sorumluluğa "tehlike sorumluluğu" denir. Sürücünün nöbet geçirmesi gibi iradesi dışı bir durum, aracın yarattığı tehlikeyi ve bu tehlikeden doğan zararı ortadan kaldırmaz. Dolayısıyla, sürücünün nöbet geçirmesi ve kusursuz olması, araç işleteninin üçüncü kişilere karşı olan tazminat sorumluluğunu ortadan kaldırmaz (Akan, 2022).

Borçlar Kanunu ve "Hakkaniyet Sorumluluğu" (TBK m. 65)

6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, ayırt etme gücü bulunmayan bir kişinin verdiği zararın tazmini için istisnai bir yol daha öngörür. TBK madde 65'e göre, eğer "hakkaniyet" gerektiriyorsa, hâkim, ayırt etme gücü bulunmayan kişinin (nöbet geçiren sürücünün) verdiği zararın tamamen veya kısmen giderilmesine karar verebilir. Burada hâkim, kararını verirken tarafların ekonomik durumları, olayın özellikleri gibi unsurları göz önünde bulundurarak bir denge kurmaya çalışır. Bu, katı kurallardan ziyade, sosyal adalet ve fedakârlığın denkleştirilmesi ilkesine dayanan bir sorumluluk türüdür ("Bir Hakkaniyet Meselesi Olarak...", 2020).

Sorumlulukların Yarışması: Hangi Hukuk Kuralı Üstün Gelecek?

Nöbet anındaki bir kaza, birden fazla sorumluluk türünü aynı anda gündeme getirir. Bu durumda hukuk, hangi kuralın öncelikli uygulanacağını belirler. KTK'da düzenlenen "tehlike sorumluluğu", TBK'da düzenlenen genel haksız fiil veya hakkaniyet sorumluluğuna göre "özel kanun" niteliğindedir. Hukukun temel ilkelerinden biri olan "özel kanun, genel kanundan önce gelir" (lex specialis derogat legi generali) prensibi uyarınca, trafik kazalarından doğan sorumluluklarda öncelikli olarak KTK hükümleri uygulanır (Akan, 2022).

Ceza Hukuku Boyutu: Taksir ve Bilinçli Taksir Tartışması

Hukuki sorumluluk, medeni (tazminat) ve cezai (hapis, para cezası) sorumluluk olarak ikiye ayrılır.

• Kural Olarak Ceza Sorumluluğunun Olmaması: Türk Ceza Kanunu'nun 32. maddesi, "akıl hastalığı nedeniyle, işlediği fiilin hukukî anlam ve sonuçlarını algılayamayan veya bu fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneği önemli derecede azalmış olan kişiye ceza verilmez" demektedir. Epilepsi nöbeti anındaki bilinç ve irade kaybı, bu madde kapsamında değerlendirilebilir ve bu nedenle sürücüye, kaza sonucu ortaya çıkan suçtan dolayı ceza verilmeyebilir (İstanbul Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı, t.y.).

• Bilinçli Taksir Riski: Ancak, bu durum mutlak değildir. Eğer sürücü, ehliyet alma şartlarını taşımadığını bildiği halde, yani nöbet geçirme riskinin yüksek olduğunu öngörerek direksiyon başına geçmişse, bu davranışı "bilinçli taksir" olarak yorumlanabilir. Bilinçli taksir, kişinin neticeyi öngörmesine rağmen "bir şey olmaz" düşüncesiyle hareket etmesidir ve cezanın artırılmasını gerektiren bir durumdur.

Ani Nöbet "Mücbir Sebep" Sayılır mı?

Hukukta "mücbir sebep", borçlunun iradesi dışında gelişen, öngörülemez ve karşı konulamaz nitelikteki olayları ifade eder ve sorumluluğu tamamen ortadan kaldıran bir savunma aracıdır.

Mücbir Sebep Kavramının Unsurları

Bir olayın mücbir sebep sayılabilmesi için kümülatif olarak üç temel unsuru taşıması gerekir:

1. Haricilik (Dışsallık): Olayın, sorumlu kişinin işletme veya faaliyet alanı dışından kaynaklanması.

2. Karşı Konulmazlık (Kaçınılmazlık): Gerekli tüm özen ve tedbirler alınsa dahi olayın sonuçlarının engellenememesi.

3. Öngörülemezlik: Olayın meydana gelmesinin, makul bir kişi tarafından önceden tahmin edilememesi (Kılınç Hukuk & Danışmanlık, t.y.).

Öngörülebilirlik Testi ve Epilepsi

Epilepsi nöbeti kaynaklı bir kaza, mücbir sebep savunmasının en kritik unsuru olan "öngörülemezlik" testini geçememektedir. Epilepsi, tanısı konulmuş kronik bir hastalıktır ve doğası gereği tekrarlayan nöbet riski taşır. Her ne kadar bir sonraki nöbetin tam olarak ne zaman geleceği bilinemese de, böyle bir riskin varlığının kendisi hukuken "bilinen" ve "öngörülebilir" bir durumdur. Yargıtay içtihatları, süreklilik gösteren veya varlığı bilinen risklerin (örneğin sık sık sel baskınına uğrayan dere yatağı) mücbir sebep sayılamayacağı yönündedir (Kılınç Hukuk & Danışmanlık, t.y.).

Sonuç

Yukarıdaki inceleme ışığında, bir mahkemenin, epilepsi nöbetini hukuki sorumluluğu ortadan kaldıracak bir mücbir sebep olarak kabul etme ihtimali neredeyse yoktur. Sürücünün kendi bilinen hastalığı, mücbir sebep savunmasını çürüten en önemli karşı delil haline gelmektedir.

Sigorta Kalkanı ve Rücu Kılıcı: Trafik Sigortasının Rolü

Trafik kazalarında sigorta, genellikle bir güvence mekanizması olarak görülür. Ancak bu koruma, mutlak ve koşulsuz değildir.

Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası (ZMSS) ve Teminatın İşleyişi

ZMSS'nin temel amacı, sigortalı araç işleteninin kusuruyla üçüncü kişilere verdiği bedensel ve maddi zararları, poliçede belirtilen limitler dahilinde karşılamaktır (Gül, 2010).

Sigortacının Rücu Hakkı

"Rücu", sigorta şirketinin belirli şartların varlığı halinde, zarar görene ödediği tazminatı, kazaya neden olan kendi sigortalısından geri talep etme hakkını ifade eder (Minval Hukuk, t.y.). Bu hak, Türk Ticaret Kanunu'ndaki "halefiyet" ilkesine dayanır; yani sigortacı, ödeme yaptığı oranda zarar görenin haklarına halef olur (Sigortayeri, t.y.).

Rücu Riskini Doğuran Kritik Haller

ZMSS Genel Şartları, sigortacının hangi durumlarda sigortalısına rücu edebileceğini açıkça saymıştır. Epilepsi hastası bir sürücü için en kritik rücu nedenleri şunlardır:

Yönetmeliğe Aykırı Araç Kullanımı (Ehliyetsizlik)

Genel Şartlar, "tazminatı gerektiren olayın, aracın ilgili mevzuat hükümlerine göre gereken ehliyetnameye sahip olmayan kimseler tarafından sevk edilmesi" durumunu açık ve kesin bir rücu sebebi olarak düzenlemiştir (ZMSS Genel Şartları, B.4). Bu noktada şu hukuki zincir ortaya çıkmaktadır:

1. İdari Kural: Sürücü Sağlık Yönetmeliği, bir epilepsi hastasının yasal olarak araç kullanabilmesi için objektif şartlar belirler.

2. Hukuki Sonuç: Bu şartları taşımayan bir kişi, cebinde geçerli bir sürücü belgesi olsa dahi, o an ve o durum için hukuken "ehliyetsiz" sayılır.

3. Sigorta Sonucu: ZMSS Genel Şartları, bu hukuki ehliyetsizliği bir rücu nedeni olarak kabul eder.

Bu durum, "sigortam var, güvendeyim" yanılgısını tamamen ortadan kaldıran, son derece önemli bir mali risktir.

Gerçeğe Aykırı Beyan Yükümlülüğünün İhlali

Epilepsi hastalığını kasten gizleyerek sigorta poliçesi yaptıran bir sürücünün kazaya karışması halinde, sigortacı bu gerçeğe aykırı beyan nedeniyle ödediği tazminatı rücu etme hakkına sahip olabilir (ZMSS Genel Şartları, C.2).

Ağır Kusur

Kaza, sadece nöbete bağlı olarak değil, aynı zamanda sürücünün kırmızı ışıkta geçme, aşırı hız yapma gibi trafik kurallarını ağır bir şekilde ihlal etmesi sonucu meydana gelmişse, bu durum da sigortacı için bir "ağır kusur" rücu nedeni oluşturabilir (Çelik, "Sigortacının İşletene Rücu Hakkı", t.y.).

Rücu Sürecinin Adımları

Sigorta şirketinin rücu süreci genellikle ihtarname gönderimi, icra takibi ve son olarak Asliye Ticaret Mahkemesi'nde "Rücuen Tazminat Davası" açılması adımlarını takip eder (Olgun Hukuk Bürosu, t.y.; Özkayalaw, t.y.). Sigortacının rücu hakkı, tazminatı zarar görene tam olarak ödediği ve rücu edilecek kişiyi öğrendiği tarihten itibaren iki yıllık zamanaşımı süresine tabidir (Minval Hukuk, t.y.).

İkincil Sorumluluklar ve Diğer Aktörler

"Sürücü Olur Raporu" Veren Hekimin Sorumluluğu

Sürücü adayının sağlık durumunu değerlendirerek "sürücü olur" raporu düzenleyen hekimin de bu süreçte önemli bir sorumluluğu bulunmaktadır. Hekimin, yönetmelikte belirtilen muayene ve tetkikleri yapmadan veya durumu yanlış değerlendirerek yönetmeliğe aykırı bir şekilde rapor vermesi, hukuki sonuçlar doğurabilir. Böyle bir raporla ehliyet alan bir sürücünün yaptığı kazada, eğer kazanın nedeni hekimin hatalı değerlendirdiği sağlık sorunu ise, hekimin "tıbbi uygulama hatası" (malpraktis) nedeniyle hukuki sorumluluğu gündeme gelebilir (Türk Tabipleri Birliği, 2017).

Sonuç ve Pratik Öneriler

Yazının Özeti

Bu incelemenin ortaya koyduğu sonuçlar şunlardır:

• Epilepsi hastalarının araç kullanması mutlak olarak yasak değildir; ancak bu hak, Sürücü Sağlık Yönetmeliği'nde belirtilen son derece sıkı tıbbi ve yasal koşullara bağlanmıştır.

• Sürüş esnasında geçirilen bir nöbet sonucu meydana gelen kazada, sürücünün o an için "kusurlu" sayılmaması ceza sorumluluğunu büyük ölçüde ortadan kaldırabilir. Ancak bu durum, KTK'da düzenlenen "tehlike sorumluluğu" ilkesi gereği, tazminat yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.

• Ani nöbetin "mücbir sebep" olarak kabul edilmesi ve sorumluluğu tamamen ortadan kaldırması, hastalığın bilinen ve öngörülebilir bir risk olması nedeniyle hukuken mümkün görünmemektedir.

• Sistemdeki en büyük ve en yıkıcı mali risk, ehliyet yönetmeliği şartlarına uymadan araç kullanılması halinde ortaya çıkar. Bu durum, hukuken "ehliyetsizlik" sayıldığı için, ZMSS şirketine, ödediği tüm tazminatı sürücüden geri isteme (rücu) hakkı verir.

Hukuki Risk Yönetimi Rehberi

Mevcut hukuki çerçeve dahilinde riskleri en aza indirmek için epilepsi tanısı olan sürücülerin veya sürücü adaylarının aşağıdaki adımları titizlikle takip etmesi elzemdir:

• Mutlak Uyum: Sürücü Sağlık Yönetmeliği'nde yer alan nöbetsizlik süreleri, ilaç kullanım koşulları gibi tüm kurallara harfiyen uyun.

• Tam Şeffaflık: Nöroloji uzmanınıza ve Sağlık Kurulu'na durumunuzla ilgili tam, eksiksiz ve doğru bilgi verin.

• Resmi Onay Olmadan Asla: Nöroloji Sağlık Kurulu tarafından düzenlenmiş resmi "sürücü olur" raporu almadan kesinlikle direksiyon başına geçmeyin.

• Kısıtlamalara Riayet: Ehliyetiniz olsa dahi, sadece izin verilen özel araçları kullanın. Kanunun yasakladığı ambulans, resmi veya ticari araçları hiçbir koşulda kullanmayın.

• Sigorta Bilinci: "Yönetmelik ihlali = Hukuki Ehliyetsizlik = Sigortanın Rücu Etmesi" denklemini aklınızdan çıkarmayın.

Kaynakça

• 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu.

• 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu.

• 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu.

• 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu.

• Akan, İ. (2022). "Akıl Hastası Kısıtlının Motorlu Araç İşleten ve Ev Başkanı Sıfatıyla Sorumluluğu". Türkiye Adalet Akademisi Dergisi.

• Anadolu Ajansı. (2021). "Epilepsi hastalarının ehliyet alma kriterleri kolaylaştırıldı".

• Anayasa Mahkemesi Kararı, B. No: 2014/17053, 21/9/2016.

• "Bir Hakkaniyet Meselesi Olarak Ayırt Etme Gücünden Yoksun Kişinin Haksız Fiil Sorumluluğu". (2020). Lexpera Blog.

• Bozer, A. (2018). Sigorta Hukuku.

• Çelik, A. Ç. (t.y.). "Sigortacının İşletene Rücu Hakkı". Tazminat Hukuku.

• Çelik, A. Ç. (t.y.). "Trafik Sigortasında Sigorta Ettirenin Sigortacısına Rücu Hakkı". Tazminat Hukuku.

• Gül, Ş. (2010). "Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortasından Doğan Rücu Davaları". Türkiye Barolar Birliği Dergisi.

• İstanbul Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı. (t.y.). "Adli Nöroloji".

• Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları. (2021). T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı.

• Kılınç Hukuk & Danışmanlık. (t.y.). "Yargıtay Kararları Işığında Mücbir Sebebin Unsurları...".

• Medova Hastanesi. (t.y.). "Epilepsi Tanı ve Tedavi Yöntemleri".

• Minval Hukuk. (t.y.). "Sigorta Türlerine Göre Rücu Davaları".

• Olgun Hukuk Bürosu. (t.y.). "Trafik Kazası Nedeniyle Sigorta Şirketi Rücu İhtarnamesi Gönderdi, Ne Yapmalıyım?".

• Özkayalaw. (t.y.). "Sigorta Rücu Davaları Şartları, Zamanaşımı ve İtiraz".

• Sigortayeri. (t.y.). "Rücu Hakkı Nedir?".

• Sürücü Adayları ve Sürücülerde Aranacak Sağlık Şartları ile Muayenelerine Dair Yönetmelik. (2021).

• "Türk Hukukuna Göre Epilepsi Hastalarının Hakları". (2015). TR Dizin.

• Türk Epilepsi ile Savaş Derneği. (t.y.). "Ehliyet Yönetmeliği Değişti".

• Türk Epilepsi ile Savaş Derneği. (t.y.). Epilepsi ve Trafik (Sunum).

• Türk Nöroloji Derneği. (t.y.). "Epilepsi Ehliyet Yönetmeliği Değişti".

• Türk Tabipleri Birliği. (2017). Sürücü Sağlık Raporları Çalıştayı Sonuç Raporu.

• Yıldırım, A. M. (2011). "Ayırt Etme Gücü". Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi.